Միացյալ Նահանգներում քաղաքական որոշումներ կայացնողների և նրանց որոշումների վրա ազդեցություն ձեռք բերելու գործիքներից մեկը լոբբիստական գործունեությունն է (Buying influence)։ Այս գործիքից օգտվում են ինչպես ներպետական դերակատարները, այնպես էլ օտար պետությունների կառավարությունները՝ ԱՄՆ-ում պաշտոնապես գրանցված լոբբիստական կազմակերպությունների միջոցով։
ԱՄՆ-ում գործում են լոբբիստական երկու տեսակի կազմակերպություններ՝ պրոֆեսիոնալ և էթնիկ։ Պրոֆեսիոնալ լոբբինգը ենթադրում է լոբբիստական գործունեության իրականացում հենց այդ նպատակով ստեղծված և պաշտոնապես գրանցված կազմակերպությունների կողմից։
Համաձայն ամերիկյան օրենսդրության՝ կազմակերպության և պատվիրատու կողմի միջև կնքվում է պայմանագիր, որտեղ հստակ սահմանվում են այն ծառայությունները, որոնք մատուցվելու են պատվիրատուին և այն ուղղությունները, որոնց շրջանակում աշխատելու են կազմակերպության լոբբիստները։ Պայմանագրում մանրամասն ներառվում է նաև ծառայության դիմաց վճարվող գումարի չափը, որը կարող է հասնել ընդհուպ մինչև հարյուր հազարավոր դոլարների։ Այս գումարը կարող է նաև չներառել լրացուցիչ ծախսերը՝ կապված լոբբիստների գործունեության հետ, որոնք պատվիրատու կողմը ևս պարտավորվում է վճարել։
Ըստ ԱՄՆ օրենսդրության՝ այս տվյալները, ներառյալ կնքված պայմանագիրը և պատվիրատուի համար մատուցված ծառայությունները, պետք է պաշտոնապես գրանցվեն համապատասխան պետական մարմիններում՝ դրանց գործունեությունը առավել թափանցիկ դարձնելու համար։ Սովորաբար նման լոբբիստական կազմակերպություններում աշխատում են նախկին օրենսդիրներ, օրենսդիր և գործադիր մարմինների նախկին պաշտոնյաներ, քանզի նման աշխատանքի իրականացման համար անհրաժեշտ է ունենալ քաղաքական ազդեցություն և ազդեցիկ կապեր ԱՄՆ Կոնգրեսի ներկայացուցիչների, գործադիր իշխանության պաշտոնյաների և որոշումների կայացման վրա ազդեցություն ունեցող այլ գործիչների հետ։
Սկսած 2016 թվականից, ԱՄՆ-ում օտար պետությունները լոբբինգի վրա ծախսել են մոտ 6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար՝ օգտվելով պրոֆեսիոնալ լոբբիստական հարյուրավոր կազմակերպությունների ծառայություններից։ 2016-2024թթ. ԱՄՆ-ում լոբբինգի վրա ամենաշատ գումար ծախսած երկրներն են՝ Չինաստանը (456,9 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Ճապոնիան (410,7 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Լիբերիան (353,1 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Հարավային Կորեան (321,9 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Սաուդյան Արաբիան (309,7 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Մարշալյան կղզիները (285 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Կատարը (256,3 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Արաբական Միացյալ Էմիրությունները (242,1 միլիոն ԱՄՆ դոլար), Բահամյան կղզիները (241,2 միլիոն ԱՄՆ դոլար) և Բերմուդյան կղզիները (192,6 միլիոն ԱՄՆ դոլար)։ Հետաքրքրական է, որ 2016-2021թթ. տվյալների համաձայն՝ 9-րդ և 10-րդ տեղում էին Ռուսաստանը և Իսրայելը՝ համապատասխանաբար 165,2 միլիոն և 148,2 միլիոն ԱՄՆ դոլարով։
Լոբբիստական գործունեության երկրորդ տեսակը էթնիկ լոբբին է։ Սա արդեն այլ բովանդակության և օրակարգի մեջ գործող լոբբինգի տեսակ է, որը գործում է ԱՄՆ-ում գտնվող էթնիկ լոբբիստական խմբերի կողմից։ Լոբբինգի այս տեսակի վերաբերյալ բավական հակասական կարծիքներ կան ամերիկյան մասնագիտական գրականության մեջ։ Օրինակ՝ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ձևավորման վրա էթնիկ խմբերի ազդեցության մասին գրքի հեղինակ Թոնի Սմիթը պնդում է, որ «էթնիկ միջամտության բացասական հետևանքները կարող են հաճախ գերազանցել, անկասկած, այն օգուտները, որոնք երբեմն այս գործունեությունը տալիս է Ամերիկային համաշխարհային գործընթացներում»։ Հեղինակի կարծիքով՝ այս էթնիկ խմբերը ունեն առավել շատ ազդեցություն ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ձևավորման վրա, քան ակնկալվում էր։
ԱՄՆ-ում որպես էթնիկ լոբբիստական խմբեր կարելի է առանձնացնել հրեական, հունական և հայկական լոբբիները։ Վերջիններս առավել կազմակերպված են աշխատում, ունեն հստակ օրակարգ և իրենց ազդեցությունն են ունեցել և շարունակում են ունենալ ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության որոշումների վրա։
Այսպիսով, եթե, օրինակ, Թուրքիան ու Ադրբեջանը իրենց նպատակներին հասնելու համար կարիք ունեն պրոֆեսիոնալ լոբբիստական կառույցների ներգրավման, ապա Հայաստանի պարագայում կա կազմակերպված հայկական համայնք, որի ակտիվ ջանքերի շնորհիվ էր, օրինակ, Հայաստանը տարիներ շարունակ ստանում զգալի օգնություն ԱՄՆ-ից, մինչդեռ, Ադրբեջանը շուրջ 10 տարի զրկված էր ամերիկյան օգնությունից՝ շնորհիվ ԱՄՆ-ում հայկական էթնիկ լոբբիի ջանքերի և 907-րդ բանաձևի։
Սակայն այստեղ ևս կան որոշակի առանձնահատկություններ. քանի որ հայկական կազմակերպությունների գործունեությունը ֆինանսավորվում է ոչ թե Հայաստանի կառավարության, այլ հայկական համայնքի կողմից, վերջինս էլ ձևավորում է այն օրակարգն ու առաջնահերթությունները, որոնց առաջմղմանն էլ ուղղվում են համայնքի ռեսուրսները։
Ամերիկահայ համայնքի համար տարիներ շարունակ առանցքային հարց է եղել Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, ինչին համայնքը հասավ հետևողական աշխատանքի շնորհիվ, երբ նախ ԱՄՆ Կոնգրեսի երկու պալատները, ապա նաև նախագահ Բայդենը ճանաչեցին Հայոց ցեղասպանությունը։ Սակայն այնպիսի հարցերը, ինչպիսիք են, օրինակ, միակողմանի զիջումներով հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը, որը եղել է Հայաստանի իշխանությունների նախաձեռնությունը, չի ստացել համայնքի և համայնքային կազմակերպությունների աջակցությունը։
Շուրջ երեք տասնամյակ Հայաստանը զերծ է մնացել ԱՄՆ-ում լոբբիստական կազմակերպությունների ծառայություններից օգտվելուց, քանի որ ավանդական հայկական երկու կազմակերպությունները՝ Հայ դատի հանձնախումբն ու Ամերիկայի հայկական համագումարը, իրենց ուսերի վրա են վերցրել համահայկական օրակարգային հարցերի առաջմղման հրամայականը: Միաժամանակ, չեն եղել այնպիսի օրակարգային հարցեր, որոնք հայկական կազմակերպություններն ու Հայաստանի դեսպանությունը համատեղ ի վիճակի չլինեին լուծել և այդ հարցով կարիք լիներ դիմելու այլ կազմակերպությունների օգնությանը։
2025թ. ապրիլին Հայաստանի իշխանությունների և ամերիկյան պրոֆեսիոնալ լոբբիստական կազմակերպություններից մեկի՝ «Mercury Public Affairs»-ի միջև կնքվել է ծառայությունների մատուցման պայմանագիր։ Պայմանագիրն ուժի մեջ է մտել 2025թ. ապրիլի 1-ին և կշարունակի ուժի մեջ մնալ մինչև 2026թ. մարտի 31-ը։ Պայմանագրով ՀՀ կառավարությունը պարտավորվում է ամեն ամիս վճարել 50.000 ԱՄՆ դոլար, ինչը բավական մեծ գումար է այս տեսակի ծառայությունների համար։
Պայմանագրի առարկան հետևյալն է․
Լոբբիստական կազմակերպությունը պարտավորվում է․
«• Պաշտպանել պատվիրատու կողմի (ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանություն) շահերը ԱՄՆ Կոնգրեսում և վարչակազմում։
- Ընդգծել Հայաստանի աշխարհաքաղաքական և ռազմավարական նշանակությունը և դերը՝ որպես Հարավային Կովկասում ԱՄՆ տարածաշրջանային և համաշխարհային շահերի համար կարևոր գործընկեր։
- Զարգացնել Հայաստան-ԱՄՆ տնտեսական, առևտրային, ներդրումային և տեխնոլոգիական համագործակցությունը։
- Դիրքավորել պատվիրատու կողմին՝ որպես հեղինակավոր և վստահելի ռեսուրս վարչակազմի պաշտոնյաների համար, երբ նրանք վերլուծում և քննարկում են համապատասխան հարցեր։
- Ներգրավել փորձագիտական համայնքին ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանատանը հետաքրքրող հարցերի շուրջ»։
Կարևոր է ընդգծել, որ նախորդ պայմանագիրը, որն ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանությունը կնքել էր ԱՄՆ լոբբիստական կազմակերպության` «Copper Strategies»-ի հետ, եղել էր 2020թ. (հոկտեմբերի 30-ից նոյեմբերի 30-ը) և կապված էր Արցախյան պատերազմի հետ։ Նպատակը՝ ՀՀ դեսպանությանն օգնելն էր՝ Արցախյան պատերազմի հարցում ԱՄՆ լրատվամիջոցների միջոցով հասարակությանը տեղեկացված պահելուն։ Ծառայության ամբողջական արժեքը կազմել է 20 հազար ԱՄՆ դոլար, որը հետագայում երկարաձգվել էր ևս 4 ամսով՝ ծառայության արժեքը ավելացվելով ևս 24 հազար ԱՄՆ դոլարով։
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ավանդաբար Հայաստանի դեսպանությունը պրոֆեսիոնալ լոբբիստների կարիք չի ունեցել, ապա կարելի է ենթադրել, որ այժմ նման կազմակերպություն վարձելու կարիք կա, քանի որ․
1․ Հայկական ավանդական լոբբիստական կազմակերպությունների օրակարգն էապես տարբերվում է Հայաստանի դեսպանության օրակարգից:
2․ Ընդգծված դեմոկրատական կուսակցության աջակցի համբավ ունեցող Հայաստանի իշխանություններն ու Հայաստանի դեսպանությունը չեն կարողանում արդյունավետ կապ հաստատել Թրամփի թիմի հետ։
Զուտ համեմատության համար պետք է նշել, որ Ադրբեջանը տարիներ շարունակ ԱՄՆ-ում իր շահերն առաջ մղելու նպատակով օգտվում է պրոֆեսիոնալ լոբբիստական կառույցների ծառայություններից, և այժմ էլ ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի դեսպանատունը ունի գործող պայմանագրեր «Skyline Capital» կազմակերպության հետ, որը կնքվել է ԱՄՆ-ում ՀՀ դեսպանության պայմանագրից ավելի շուտ՝ 2025թ. հունվար 1-ին, և ուժի մեջ է մնալու մինչև 2025թ. դեկտեմբերի 31-ը: Այս պայմանագրով Ադրբեջանը վճարելու է ամսական 50 հազար ԱՄՆ դոլար։ ԱՄՆ-ում Ադրբեջանի կառավարությունը այս պայմանագրով ցանկանում է`
- «խորացնել Ադրբեջանի և ԱՄՆ Կոնգրեսի ու գործադիր ղեկավարության միջև հարաբերությունները,
- կազմակերպել և համակարգել Կոնգրեսի պատվիրակության (CODEL) և Կոնգրեսի աշխատակազմի պատվիրակության (STAFFDEL) պաշտոնական այցելությունները Ադրբեջան,
- հավասարապես աշխատել ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում և Սենատում ԱՄՆ երկու կուսակցությունների ներկայացուցիչների հետ՝ մասնավորապես թիրախավորելով Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովներում, Պետական և արտաքին գործողությունների հատկացումների ենթահանձնաժողովներում, Զինված ուժերի հանձնաժողովներում և Իրավական հանձնաժողովներում ծառայող անդամներին և աշխատակիցներին՝ ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի միջև համագործակցության հնարավորությունները բացահայտելու համար,
- վերակենդանացնել և ընդլայնել Կոնգրեսի Ադրբեջանական հանձնախումբը,
- Ներկայացուցիչների պալատում և Սենատում Ադրբեջանի հետ ավելի ամուր գործընկերության պոտենցիալ կողմնակիցների բացահայտում և նրանց ակտիվորեն ներգրավում ԱՄՆ-Ադրբեջան գործընկերության առաջխաղացման գործում,
- նպաստել Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի միջև առևտրային առաքելություններին և տնտեսական ներգրավվածությանը»։
Այս ամենի հետ մեկտեղ Ադրբեջանը չի բավարարվում միայն այս մեկ լոբբիստական կազմակերպության հետ համագործակցությամբ։ Ներկայումս գործում է ևս մեկ լոբբիստական պայմանագիր՝ այս անգամ կնքված Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարության և «The Friedlander Consulting Group»-ի միջև՝ մեկ տարի ժամկետով, 2024թ. փետրվարի 20-ից 2025թ. փետրվարի 19-ը։ Ծառայության արժեքը կազմում է 41.666 ԱՄՆ դոլար։ Ըստ պայմանագրի՝ լոբբիստական կազմակերպությունը օգնելու է ԱՄՆ-ում ադրբեջանական քարոզչության, ԱՄՆ լրատվամիջոցների հետ շփման ապահովման և լոբբիստական այլ ծառայությունների հարցում, որոնք կօգնեն զարգացնել ԱՄՆ-Ադրբեջան հարաբերությունները։
Վերջին շրջանում ԱՄՆ-ում ադրբեջանական խոշորագույն լոբբիստական գործարքները կնքվել են ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության հարցերով 29-րդ համաժողովը (COP29-ը) Ադրբեջանում իրականացնելու քարոզչության, հետագայում կազմակերպման և ԱՄՆ-ում միջոցառման լայնամասշտաբ լուսաբանման համար։ Գումարի առումով, միջոցառման նախապատրաստման, իրականացման և հետագա լուսաբանման համար Ադրբեջանը ծախսել է ավելի քան 5 միլիոն ԱՄՆ դոլար 2024թ. ապրիլից մինչև 2024թ. նոյեմբերն ընկած ժամանակահատվածում։ Պայմանագրերը կնքվել են «COP29 Azerbaijan Operations Company»-ի և ԱՄՆ լոբբիստական կազմակերպության՝ «Teneo Strategy»-ի միջև։
Ի տարբերություն Հայաստանի՝ Ադրբեջանը ԱՄՆ-ում կազմավորված և ձևավորված համայնքային ազդեցիկ կազմակերպություններ չունի։ Հայկական սփյուռքի օրինակով ԱՄՆ-ում ադրբեջանական, ինչու չէ, նաև թուրքական համայնքները չեն կարողանում ձևավորել այնպիսի համայնքային կառույցներ, որոնք կկարողանան մրցակցել հայկական լոբբիստական կազմակերպությունների հետ։ Այսինքն՝ ստացվում է, որ Ադրբեջանը համայնք չունի և ստիպված պրոֆեսիոնալ լոբբիստական կազմակերպություններ է վարձում իր շահերն առաջ մղելու նպատակով, իսկ Հայաստանն ունի կազմակերպված հայկական լոբբի, սակայն չի ցանկանում համագործակցել դրանց հետ՝ համահայկական շահերի առաջմղման նպատակով։
Ամերիկյան հետազոտությունների հայկական կենտրոն
