Gallup-ի վերջին հարցումը՝ կապված ամերիկացիների զանգվածային լրատվամիջոցների նկատմամբ վստահության հետ, սթափ պատկեր է ներկայացնում. թերթերի, հեռուստատեսության և ռադիոյի նկատմամբ վստահությունը պատմական ցածր մակարդակի է հասել։

Միայն ԱՄՆ-ի մեծահասակների 28%-ն է ասում, որ ունեն «շատ» կամ «համարելի» վստահություն այն բանում, որ լրատվամիջոցները հաղորդում են լրիվ, ճշգրիտ և արդար։ Սա իջել է 31%-ից՝ անցյալ տարի, և զգալի նվազում է՝ համեմատած հինգ տարի առաջ 40%-ի հետ։ Մինչդեռ մոտ յոթին տասից մեծահասակներ փոքր կամ գրեթե չկան վստահություն են հայտնում՝ 36%-ն ասում է «չափով քիչ», իսկ 34%-ն ասում է «ընդհանրապես ոչ մի»։ Սա առաջին անգամն է, երբ Gallup-ը արձանագրում է, որ վստահությունը ընկել է 30%-ից ցածր՝ սկսած 1970-ական թվականներից, երբ մոտավորապես 70%-ը ամերիկացիներից վստահություն էր հայտնում լրատվության նկատմամբ։

Նվազումը զգալի է բոլոր քաղաքական կողմերի շրջանում։ Հանրապետականների վստահությունը, որը նախկինում արդեն թույլ էր, առաջին անգամ ընկել է միանշանակ թվերի՝ միայն 8% է վստահություն հայտնում։ Անկուսակցականները մնում են կասկածանքով՝ 27%, համընկնելով անցյալ տարվա ռեկորդային նվազագույնի հետ։ Նույնիսկ դեմոկրատները, որոնք պատմաբար առավել վստահող են, ցույց են տալիս նեղ մեծամասնություն՝ 51%, ինչը արձանագրում է 2016-ի նման ցածր ցուցանիշ։ Դարաշրջանային բաժանումները ևս ընդգծում են ճգնաժամը․ 65 և ավելի տարիք ունեցող մեծահասակները պահպանում են հարաբերաբար բարձր վստահություն՝ 43%, մինչդեռ երիտասարդ ամերիկացիները բոլոր կուսակցական գծերով հազվադեպ գերազանցում են 28%։

Մեդիայի նկատմամբ վստահությունն Հայաստանում: արդյո՞ք կա բարելավում

Վերջին տարիներին Հայաստանում իրականացված մի շարք հանրային հարցումներ ցույց են տալիս, որ ‒ չնայած որոշ փոփոխությունների՝ հանրության մեջ վստահության մակարդակը դեպի մեդիա շարունակում է լինել ցածր կամ, առնվազն, երկիմաստ։

📈 Վստահության միտումներ եւ վիճակագրություն

Ըստ 2024 թ. Internews‑ի կողմից խմբագրվող «Freedom of Expression and Media Consumption in Armenia» ուսումնասիրության՝ հարցվածների 53 %-ը նշել է, որ վստահում է հայկական լրատվականներին, մինչդեռ 2023 թ. այդ ցուցանիշը 49 % էր։  Բայց այդ 53 %-ը չի նշանակում, որ հանրության մեծամասնությունն վստահելի է համարում բոլոր մեդիաները կամ բոլոր լուրերը։ Հետազոտության մեջ պարզ է դարձել, որ մարդիկ տարբերակում են աղբյուրները։ Օրինակ՝ 71 % հարցվածների համար ռադիոն համարվում է «լիովին» կամ «որոշ չափով» վստահելի, հեռուստատեսությունը՝ 67 %, իսկ սոցիալական ցանցերը, բլոգ ու վլոգերը կամ podcast‑ները՝ շատ ավելի քիչ։  Միևնույն ժամանակ՝ ըստ 2024 թ. Caucasus Research Resource Center (CRRC) «Caucasus Barometer»-ի հարցման՝ հասարակական հիմնարկությունների շարքում մեդիաների վստահության մակարդակը շարունակում է մնալ առնվազն՝ թույլ։ 2024 թ.–ին հարցվածների զգալի մասը պարզել է, որ քիչ է կամ ընդհանրապես չի վստահում մեդիային։ 

Այսպիսով, անգամ եթե տվյալ հարցումներով վստահության ցուցանիշն աճել է մի փոքր, դա չի նշանակում, որ ամեն մարդ մեդիային վստահում է. վստահության բաշխումը թափանցիկ չէ, եւ վստահությունը մեծապես կախված է աղբյուրից։

🧭 Ինչն է ազդում վստահության վրա

Հետազոտություններն ընդգծում են մի քանի հիմնական պատճառ, որոնք խախտում կամ նվազեցնում են հանրության վստահությունը լրատվամիջոցների հանդեպ։

Քաղաքական կողմնակալություն — այն հարցվածների մեծ մասը, ովքեր մեդիային չեն վստահում, նշում է, որ լրատվամիջոցները կողմնորոշված են քաղաքական ուժերի նկատմամբ, ունեն կողմնակալ գաղափարախոսական օրակարգեր, ինչը, ըստ նրանց, աղավաղում է լուրերի պատկերը։  Սենսացիոնիզմ — ոմանց կարծիքով, մեդիաները հաճախ գերագնահատում են աղմկահարույց, «click‑bait» կամ սենսացիոն հրապարակումները, որպեսզի գրավեն լսարան, ինչը ըստ հարցվածների ոչ միշտ է համընկնում իրականության հետ։  Տարբեր աղբյուրների շատությունը, տեղեկատվական աղմուկ — մարդկանց մի մասը ընդգծում է, որ երբեմն հիշված հաճախ նույն թեման տարբեր աղբյուրներով ներկայացվում է տարբեր կերպ, ու այդ անհամաձայնությունները հաճախ ներարկում են անվստահություն։  Մեդիա գրագիտության ցածր մակարդակ — ըստ մի հետազոտության, Հայաստանում միայն մի փոքր մասը մարդկանց է, որ կարող է լավ տարբերակել փաստը կարծիքից, և ունակ է հայտնաբերել ապատեղեկատվություն։ 

🎯 Ի՞նչ պետք է անել մեդիայի եւ հասարակության համար

Վստահության վերականգնումը և բարելավումը պահանջում են համատեղ ջանք՝ թե՛ մեդիայից, թե՛ հասարակությունից ու իշխանություններից։ Առաջարկվող ուղղությունները՝

Մեդիան պետք է մեծ արժեք տա թափանցիկությանը, օբյեկտիվությանը եւ պրոֆեսիոնալիզմին, խուսափի կողմնակալությունից և sensationalism-ից։ Հասարակության մեջ անհրաժեշտ է մեդիա գրագիտության բարձրացում՝ մարդկանց սովորեցնել տարբերակել մետա‑լուրերը, ստուգել աղբյուրները, ճանաչել ապատեղեկատվությունը։ Ապացուցողական, հաշվետու մեդիա — լրատվականները պետք է բաց լինեն աղբյուրների, տվյալների առումով, ցույց տան լուսաբանման պրոցեսը, և հնարավորություն տան հանդիսատեսին հասկանալու, թե ինչ հիմքերով են հրապարակումներ արվում։ Հասարակական վերահսկողություն և պատասխանատվություն — քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները, լրագրողական ակումբները ու մասնագիտական համայնքները պետք է աշխատեն նաև մեդիայի քննադատության, լրագրողական էթիկայի խթանման ուղղությամբ։

Հայաստանում, ինչպես և շատ այլ երկրներում, մեդիայի նկատմամբ վստահությունը մշտապես շարժվում է՝ կախված օրերի, քաղաքականության և մեդիայի պրակտիկայից։ Վերջին տվյալները մի փոքր թերեւս լավ ցուցանիշ են տալիս, բայց ընդհանուր պատկերը դեռ ցույց է տալիս, որ շատ մարդիկ թերահավատ են։

Եթե լրատվականները ցանկանում են առաջ գնալ և լինել արդյունավետ՝ պետք է բարելավել ոչ միայն տեխնիկական, այլ եւ էթիկական ու աշխատաքաղաքական մոտեցումներն  — միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի վերականգնել մարդկանց վստահությունը։